Phát triển đô thị trọng tâm là TP Vinh và vùng phụ cận để tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Nghệ An.

Định hướng chiến lược phát triển đô thị

Nghệ An có 21 đơn vị cấp huyện, gồm 1 thành phố, 3 thị xã và 17 huyện, với diện tích 16.493,7 km², do đặc thù của điều kiện tự nhiên và địa hình nên mạng lưới đô thị, dân cư của tỉnh tập trung ở khu vực phía Đông, gắn với vùng đồng bằng và ven biển, nơi có hệ thống giao thông phát triển, địa hình bằng phẳng và đất xây dựng thuận lợi. Còn khu vực phía Tây có địa hình trung du, miền núi cao phức tạp, nhiều vùng bị chia cắt bởi sông và núi cao nên hệ thống giao thông kém phát triển, mật độ dân cư thấp, số lượng đô thị ít. Vì thế, để nâng cao phát triển hệ thống đô thị, nông thôn, tỉnh Nghệ An cần có những định hướng phát triển đột phá trong giai đoạn 2021 - 2030.

Cụ thể, Nghệ An đã có định hướng phát triển vùng đô thị hóa diện rộng theo hành lang ven biển, gắn với các trục giao thông như: QL1, đường cao tốc Bắc Nam, đường ven biển; gắn với các đơn vị hành chính như TP Vinh, thị xã Cửa Lò, huyện Hưng Nguyên, Nam Đàn, Nghi Lộc, Diễn Châu, Yên Thành, Quỳnh Lưu và thị xã Hoàng Mai. Vùng đô thị hóa không phát triển lan tỏa, liên tục, được giới hạn bởi các không gian xanh tự nhiên như các dãy núi, các tuyến sông. Hình thành các trục đô thị hóa trọng tâm như trục Vinh - Cửa Lò; Yên Thành - Diễn Châu; Cầu Giát - Hoàng Mai. Trong đó, đảm bảo các tuyến giao thông đối ngoại, đường tránh, cao tốc để giao thông Bắc Nam được lưu thông thuận lợi. Để phát triển vùng đô thị hóa ven biển cần phát triển hệ thống đô thị dịch vụ ven biển gắn với dự án đường ven biển và phát triển đô thị công nghiệp gắn với hành lang giữa QL1A và đường cao tốc.

Phát triển các vùng đô thị hóa trung tâm phía Tây Nam, gắn với các huyện Đô Lương, Thanh Chương, Anh Sơn, Tân Kỳ, trong đó tiếp tục định hướng phát triển mở rộng đô thị Đô Lương, thành đô thị trọng tâm của vùng trong giai đoạn trước mắt, đồng thời đô thị hóa mở rộng các đô thị huyện lỵ để phát triển tập trung dân cư, đô thị hóa các xã có dân cư tập trung cao thành các đô thị đạt tiêu chí đô thị loại V.

Phát triển vùng đô thị hóa phía Tây Bắc gắn với các đơn vị hành chính, gồm thị xã Thái Hòa, huyện Nghĩa Đàn, huyện Quỳ Hợp, trong đó tiếp tục phát triển đô thị hóa mở rộng thị xã Thái Hòa thành đô thị dịch vụ hỗ trợ sản xuất công nghiệp khai thác khoáng sản, công nghiệp chế biến, nông nghiệp công nghệ cao; đô thị hóa mở rộng các đô thị huyện lỵ để phát triển tập trung dân cư, đô thị hóa các xã có dân cư tập trung cao thành các đô thị đạt tiêu chí đô thị loại V.

Tiếp đó là định hướng phát triển mở rộng đô thị hóa gắn với sản xuất và dịch vụ. Để đạt mục tiêu phát triển cao trong giai đoạn tới, cần phát triển hệ thống các đô thị huyện lỵ tại các huyện phía Tây thành các đô thị hành chính dịch vụ, hỗ trợ đổi mới hoạt động thương mại, du lịch, sản xuất nông nghiệp và bảo vệ rừng. Quá trình đô thị hóa cần chú trọng theo mô hình đô thị hóa tập trung, nâng cao hiệu quả đầu tư cơ sở hạ tầng, sử dụng đất hiệu quả, gắn với các dự án động lực như hạ tầng giao thông, cảng biển, dự án sản xuất công nghiệp dịch vụ, thương mại du lịch để tạo nên các đô thị hoàn chỉnh, có chất lượng sống cao, thu hút hấp dẫn người dân và lao động.

Tổ chức không gian các đô thị cần đặc biệt quan tâm đến yếu tố tự nhiên hiện trạng như đặc điểm địa hình đồi núi, sông hồ hiện trạng, đặc điểm khí hậu địa phương, ứng phó với các vấn đề tai biến môi trường, đặc biệt phải bảo tồn phát huy được các giá trị hiện trạng, bảo vệ cấu trúc làng xóm nông thôn hiện hữu.

Phát triển không gian đô thị theo từng giai đoạn

Theo định hướng phát triển hệ thống đô thị nông thôn quốc gia giai đoạn 2021 - 2030 sẽ phát triển đồng thời mô hình phát triển đô thị trọng điểm làm mũi nhọn và đô thị hóa theo mạng lưới để phát triển công bằng và bền vững cho các khu vực kinh tế - xã hội và các vùng địa bàn khác nhau của tỉnh Nghệ An. Phát triển các đô thị trọng tâm làm động lực thúc đẩy phát triển kinh tế vùng liên huyện; phát triển mạng lưới đô thị theo tầng bậc để tạo sự tiếp cận thuận lợi cho người dân; phát triển tích hợp để tối ưu hóa tiềm năng và điều kiện nguồn lực; phát triển các đô thị đổi mới sáng tạo để hỗ trợ chuyển đổi kinh tế.

Bản đồ định hướng phát triển không gian đô thị TP Vinh.

Không những thế, phát triển hài hòa, xây dựng bản sắc đô thị và nông thôn là một trong những định hướng quy hoạch đô thị tỉnh. Mạng lưới điểm dân cư nông thôn được quản lý đồng bộ, bài bản, tạo nên hình thái đặc trưng theo các khu vực là giá trị cần giữ gìn, phát triển trong quá trình đô thị hóa, tạo nên bản sắc đặc trưng cho từng khu vực, gắn với thực trạng phát triển, đặc điểm điều kiện tự nhiên, văn hóa và hoạt động sản xuất. Trong đó, ưu tiên kiểm soát mật độ xây dựng theo hướng trung bình thấp (dành mật độ cho cây xanh, mặt nước để ứng phó với điều kiện khí hậu); kiểm soát tầng cao công trình (chỉ nên phát triển công trình cao tầng tại một số khu vực nhất định), phát triển không gian văn hóa là hạt nhân của đô thị. Khuyến khích phát triển các khu vực đô thị mới tập trung hiện đại, bên cạnh giữ gìn nguyên trạng làng xóm hiện hữu.

Phấn đấu đến năm 2025, thực hiện sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã có đồng thời cả 2 tiêu chuẩn về diện tích tự nhiên và quy mô dân số dưới 70% quy định; đơn vị hành chính cấp huyện đồng thời có tiêu chuẩn về diện tích tự nhiên dưới 20% và quy mô dân số dưới 200% quy định; đơn vị hành chính cấp xã đồng thời có tiêu chuẩn về diện tích tự nhiên dưới 20% và quy mô dân số dưới 300% quy định.

Giai đoạn 2021 - 2025, phát triển mở rộng các đô thị hiện trạng, phát triển các xã có điều kiện đô thị hóa mạnh thành thị trấn và chuẩn bị điều kiện thành lập phường. Giai đoạn này phát triển đô thị trọng tâm là TP Vinh và vùng phụ cận để tạo động lực cho phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Nghệ An. Trong giai đoạn 2021 - 2025, mở rộng địa giới hành chính TP Vinh (TP Vinh, thị xã Cửa Lò và sáp nhập các xã của huyện Nghi Lộc nằm trong hành lang Vinh - Cửa Lò); nâng cấp đô thị Diễn Châu hướng tới tiêu chí thành lập thị xã. Quy hoạch phát triển mở rộng các thị trấn huyện lỵ. Nâng cấp 1 số xã đạt tiêu chí đô thị loại V. Đến năm 2025, toàn tỉnh có 28 đô thị các loại. Cụ thể nhóm thành phố, thị xã, gồm 4 đô thị, trong đó 1 thành phố là đô thị loại I (sáp nhập thị xã Cửa Lò và 1 số xã huyện Nghi Lộc vào TP Vinh); 2 thành phố/ thị xã là đô thị loại III (TP Hoàng Mai; thị xã Thái Hòa); 1 đô thị loại IV hướng tới tiêu chí thành lập thị xã (Diễn Châu).

Nhóm thị trấn gồm 24 thị trấn huyện lỵ hoặc tiểu vùng, trong đó có 15 thị trấn huyện lỵ (giảm 2 thị trấn Diễn Châu, Đô Lương do được nâng cấp thành phường thuộc thị xã), 2 thị trấn được công nhận đô thị loại V, gồm Sơn Hải (Quỳnh Lưu) và Sông Dinh (Quỳ Hợp) và thành lập mới 7 thị trấn tiểu vùng thuộc huyện từ các xã, thị tứ hiện có đủ điều kiện thành lập thị trấn và xây dựng thành phường.

Giai đoạn 2026 - 2030, nâng cấp đồng thời các đô thị hiện trạng thành các trung tâm cấp vùng như Hoàng Mai, Thái Hòa lên đô thị loại III, nâng cấp và thành lập các thị xã Diễn Châu, Đô Lương. Nâng cấp và mở rộng các thị trấn huyện lỵ và thành lập mới các thị trấn trung tâm tiểu vùng thuộc các huyện miền núi phía Tây.

Giai đoạn 2031 - 2040, phát triển mở rộng các vùng đô thị hóa thành mạng lưới theo các phân vùng đô thị hóa có kết cấu không gian, hạ tầng và dịch vụ đồng bộ.

Giai đoạn 2041 - 2050, phát triển không gian đô thị, nông thôn và hệ sinh thái, cảnh quan tự nhiên thành không gian nhất thể, kết nối hài hòa, hấp dẫn và phát triển bền vững, mang đặc trưng riêng theo các tiểu vùng.